Aktualnie przepisy prawa nie przewidują wprost możliwości badania pracownika na obecność alkoholu czy innych środków odurzających przez pracodawców. Przepis art. 17 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi stanowi jedynie o obowiązku niedopuszczenia pracownika do pracy w przypadku uzasadnionego przypuszczenia, że znajduje się on pod wpływem alkoholu. Zgodnie z ustępem 3 tego przepisu, na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej, a także na żądanie pracownika, badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego.
Z przepisów tych wynika zatem, że wykonanie badania stanu trzeźwości na żądanie kierownika zakładu pracy/pracodawcy/osoby przez niego upoważnionej w wyżej omówionym przypadku możliwe jest jedynie przez organ powołany do ochrony porządku publicznego, tj. np. funkcjonariusza Policji.
W obecnym stanie prawnym brak jest natomiast przepisów zezwalających pracodawcy na przeprowadzenie badania stanu trzeźwości pracownika tym bardziej w sposób „wyrywkowy”.
W niektórych przypadkach może być to natomiast konieczne. Taka kontrola pozwala na bezpieczniejszą pracę i sprawną jej organizację, dlatego też w praktyce pracodawcy często sprawdzają trzeźwość swoich pracowników. Czynione jest to jednak bez wyraźnej podstawy prawnej.
Zgodnie z opinią Prezesa UODO, wyniki kontroli trzeźwości stanowią informację o stanie zdrowia, będącą przedmiotem ochrony danych osobowych (RODO). Pracodawcy stają zatem przed wyborem – naruszenia przepisów bhp lub przepisów k.p. oraz przepisów o ochronie danych osobowych.
Badanie trzeźwości pracownika – nowe przepisy.
Problem ten ma rozwiązać planowana nowelizacja Kodeksu pracy. Nowe przepisy regulują dwie sytuacje:
- badanie trzeźwości pracownika w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że pracownik znajduje się w stanie po spożyciu lub spożywał alkohol w czasie pracy;
- badanie prewencyjne na obecność alkoholu w organizmie pracownika.
Jeśli założenia projektu wejdą w życie, do Kodeksu pracy zostaną dodane przepisy art. 221c–art. 221h. Po wejściu w życie zmian, pracodawca będzie mógł przeprowadzić kontrolę trzeźwości pracowników, jeżeli będzie to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia pracodawcy. Ponadto artykuł 17 ustawy o wychowywaniu w trzeźwości zostanie przeniesiony do Kodeksu pracy, co ma przyczynić się do przejrzystości przepisów prawa pracy.
Badanie pracownika na obecność narkotyków.
Nowelizacja ma rozwiązać również problem badania pracownika na obecność narkotyków w organizmie. Obecnie nie ma podstawy prawnej do przeprowadzania takiego badania nawet przez funkcjonariuszy Policji. Nie ma także wyraźnej podstawy prawnej dla nakładania na pracodawcę obowiązku niedopuszczenia do pracy pracownika, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że jest w stanie po użyciu narkotyków lub zażywał je w czasie pracy.
Rozszerzenie możliwości ukarania karą porządkową.
Za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu lub spożywanie alkoholu lub zażywanie środka działającego podobnie do alkoholu w czasie pracy pracodawca będzie mógł zastosować karę porządkową. Oznacza to, że nastąpi uzupełnienie katalogu przesłanek uzasadniających nałożenie na pracownika kary upomnienia, kary nagany lub kary pieniężnej o przypadki stawienia się do pracy w stanie po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu lub zażywanie takiego środka w czasie pracy.
Kontrola nie tylko pracowników.
Bardzo istotną zmianą, jaka wejdzie w życie będzie możliwość skontrolowania trzeźwości nie tylko pracowników, ale także osób wykonujących pracę na podstawie innej niż stosunek pracy oraz osób prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą, czyli np. zleceniobiorców czy samozatrudnionych.
Ustawa jest w toku legislacyjnym i prawdopodobnie wejdzie w życie w 2022 roku.