Dnia 1 czerwca 2017 r. weszła w życie istotna nowelizacja Kodeksu postępowania administracyjnego, wprowadzająca do porządku prawnego ogólne zasady wymierzania administracyjnych kar pieniężnych. Pomimo tego, że kary te pozostają jedną z najbardziej dolegliwych ekonomicznie sankcji stosowanych w polskim porządku prawnym (w rzeczywistości niejednokrotnie są one o wiele surowsze, niż sankcje wymierzane za popełnianie przestępstw, czy przestępstw skarbowych), do dnia wejścia w życie nowelizacji pozbawione one były spójnej regulacji normatywnej. Brak było ustawowych wytycznych co do przesłanek wymierzenia kar pieniężnych, możliwości odstąpienia od ich wymierzenia, czy też terminów przedawnienia nakładania i egzekucji kar. Kwestie te były niekiedy unormowane w odrębnych ustawach, na potrzeby wymierzania przewidzianych w nich kar. Regulacje te były jednak szczątkowe
i niespójne w ramach całego porządku prawnego, pozostawiając przy tym znaczną sferę uznaniowości organom wymierzającym karę – w szczególności w odniesieniu do jej wysokości.
Nowelizacja zmierza więc do zapewnienia adekwatności administracyjnych kar pieniężnych oraz zwiększenia przewidywalności rozstrzygnięć organów administracyjnych.
Nowe przepisy obejmują kwestie takie jak:
– definicja kary pieniężnej;
– dyrektywy wymiaru administracyjnych kar pieniężnych;
– odstąpienie od nałożenia kar pieniężnych lub udzielenie pouczenia;
– terminy przedawnienia nakładania oraz egzekucji kary;
– odsetki od zaległych kar;
– udzielanie ulg w wykonaniu kar.
Podkreślenia wymaga przy tym, że w sytuacji, gdy zagadnienia te zostały unormowane odmiennie w odrębnych przepisach, zastosowaniu podlegać będą te odrębne regulacje, nie zaś przepisy kodeksu postępowania administracyjnego.
W rozumieniu znowelizowanego kodeksu karą pieniężną jest określona w ustawie sankcja o charakterze pieniężnym, nakładana przez organ administracji publicznej w drodze decyzji, w następstwie naruszenia prawa polegającego na niedopełnieniu obowiązku albo naruszeniu zakazu ciążącego na osobie fizycznej, osobie prawnej albo jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej. Jak wynika z tej definicji, kara pieniężna musi być nakładana w drodze decyzji administracyjnej, co oznacza, że nowych przepisów nie można zastosować do sankcji wynikających wprost z przepisów ustawowych (np. opłat podwyższonych w związku z korzystaniem ze środowiska bez zezwolenia).
Ustawodawca nałożył na organ wymierzający karę obowiązek uwzględniania takich czynników, jak: waga i okoliczności naruszenia prawa oraz czas trwania tego naruszenia, częstotliwość niedopełniania w przeszłości obowiązku albo naruszania zakazu tego samego rodzaju, uprzednia karalność za to samo zachowanie za przestępstwo, przestępstwo skarbowe, wykroczenie lub wykroczenie skarbowe, stopień przyczynienia się karanego do powstania naruszenia prawa, wysokość korzyści osiągniętej lub straty unikniętej wskutek naruszenia prawa, warunki osobiste strony, będącej osobą fizyczną, na którą nakładana jest kara. Będą one wpływały na wysokość kary oraz powinny być poddane szczegółowej analizie w decyzji, w której wymierza się karę.
Wprowadzone regulacje należy oceniać pozytywnie, powinny one bowiem doprowadzić do ujednolicenia praktyki organów administracyjnych oraz zmniejszenia ich luzu decyzyjnego, a jednocześnie skutkować obniżeniem wysokości stosowanych kar pieniężnych.