W obliczu nieuchronnego wstrząsu gospodarczego spowodowanego istniejącą sytuacją epidemiologiczną w Polsce i innych krajach Europy znaczna część pracodawców stanie niewątpliwie przed koniecznością istotnego ograniczenia swej działalności – czy to za sprawą przerwanych łańcuchów dostaw, czy to ze względu na spadek poziomu zamówień.

W tych okolicznościach jednym z priorytetowych założeń pakietu przepisów pomocowych składających się na tzw. Tarczę Antykryzysową pozostaje wdrożenie rozwiązań, które pozwoliłyby na ograniczenie kosztów pracy w okresie spadku ilości zamówień lub wystąpienia przestoju spowodowanego następstwami epidemii. W opublikowanym w dn. 21 marca 2020 r. projekcie ustawy zmieniającej tzw. specustawę koronawirusową (znajduje się on obecnie na etapie uzgodnień międzyresorotowych, w związku z czym nie jest przesądzona jego ostateczna treść), przewidziano dwa rozwiązania w tym zakresie. 

 

1. Dofinansowanie wynagrodzeń w przypadku przestoju ekonomicznego lub obniżenia wymiaru czasu pracy

 

W projekcie przewidziano, że każdy przedsiębiorca będzie mógł się starać o wypłatę z  Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych środków na dofinansowanie wynagrodzenia pracowników objętych przestojem ekonomicznym lub obniżonym wymiarem czasu pracy. Co istotne, pomoc ta będzie dotyczyła nie tylko osób pozostających w stosunku pracy, ale również zatrudnionych na podstawie umowy zlecenia.

W myśl projektowanych przepisów, w przypadku wystąpienia przestoju ekonomicznego (niewykonywania pracy z przyczyn niedotyczących pracownika, który pozostaje gotowy do jej wykonania) pracodawca będzie posiadał uprawnienie do obniżenia wynagrodzenia pracownika nie więcej niż o 50 %, w każdym jednak razie do poziomu nie niższego niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę (w przypadku tzw. „niepełnoetatowców” – proporcjonalnie do ich wymiaru czasu pracy). Wynagrodzenie przestojowe ustalone w tej kwocie będzie dodatkowo podlegało dofinansowaniu ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych do wysokości 50 % minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Alternatywą pozostawać będzie ograniczenie pracownikom wymiaru czasu pracy o nie więcej niż 20 % (w przypadku tzw. „niepełnoetatowców” – do wymiaru nie niższego niż 0,5 etatu) – z tym jednak zastrzeżeniem, że wskutek obniżenia wymiaru czasu pracy wynagrodzenie nie będzie mogło być niższe niż wynagrodzenie minimalne. Obniżone stosownie wynagrodzenie pracownika będzie dofinansowywane ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych maksymalnie w połowie jego wysokości, jednak nie więcej niż w wartości 40 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za pracę. 

Zastosowanie obniżonego wymiaru czasu pracy będzie jednak możliwe tylko w razie spadku obrotów gospodarczych pracodawcy. Pod tym pojęciem rozumie się spadek sprzedaży towarów lub usług, w ujęciu ilościowym lub wartościowym:

  • nie mniej niż o 15 %, liczonych jako stosunek obrotów z dwóch kolejnych, dowolnie wskazanych 2 miesięcy kalendarzowych po dniu 1 stycznia 2020 r. w porównaniu do obrotów z analogicznych miesięcy roku poprzedniego;

lub

  • nie mniej niż o 25 %, liczonych jako stosunek obrotów z dowolnie wskazanego miesiąca kalendarzowego przypadającego po dniu 1 stycznia 2020 r. w porównaniu do obrotów z miesiąca poprzedniego.

Warunki i tryb wykonywania pracy zarówno w okresie przestoju ekonomicznego, jak  i obniżenia wymiaru czasu pracy będą ustalane w układzie zbiorowym pracy lub porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi, a jeżeli takie nie działają u pracodawcy – z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u pracodawcy. Jeżeli ustalenie ze stroną pracowniczą warunków i trybu wykonywania pracy w okresie przestoju ekonomicznego lub obniżonego wymiaru czasu pracy nie nastąpi w terminie dwóch dni – pracodawca będzie uprawniony do ustalenia ich samodzielnie.

Co przy tym istotne, pracodawca może objąć przestojem lub obniżonym wymiarem czasu pracy niektóre tylko grupy zawodowe, zaś do wprowadzenia uregulowań w tym zakresie w zakładzie nie będzie się stosowało przepisów o wypowiadaniu warunków pracy i płacy. Z pewnością atrakcyjność omawianego rozwiązania ogranicza jego stosunkowa krótkotrwałość – świadczenia z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych na współfinansowanie wynagrodzeń pracowników będą wypłacane maksymalnie przez okres 3 miesięcy. Mankamentem pozostaje również limitowany charakter pomocy. Świadczy o tym przewidziany w projekcie nowelizacji przepis, w świetle którego wnioski o przyznanie pomocy będą rozpatrywane według kolejności wpływu i do wyczerpania przewidzianych na to środków.

 

2. Dofinansowanie wynagrodzeń pracowników zatrudnianych przez mikro-, małych oraz średnich przedsiębiorców.

 

Drugą z przewidzianych form obniżania kosztów pracowniczych i przez to ochrony miejsc pracy pozostaje dofinansowanie – w drodze umowy zawieranej ze Starostą – części kosztów wynagrodzeń pracowników oraz należnych od nich składek na ubezpieczenia społeczne. Już na wstępie podkreślić jednak należy, że ta forma pomocy adresowana będzie wyłącznie do mikoprzedsiębiorców, małych oraz średnich przedsiębiorców – nie obejmuje ona więc tzw. dużych przedsiębiorców (zatrudniających ponad 250 pracowników lub osiągających roczny obrót netto przekraczający 50 mln EUR lub których suma aktywów przekracza 43 mln EUR).

Pomoc warunkowana będzie spadkiem obrotów liczonych jako stosunek obrotów z dwóch kolejnych, dowolnie wskazanych 2 miesięcy kalendarzowych po dniu 1 stycznia 2020 r. w porównaniu  do obrotów z analogicznych miesięcy roku poprzedniego. Rozmiary tych spadków decydować będą o wartości pomocy, według następującego schematu:

  1. spadek obrotów o co najmniej 30 % – możliwe będzie przyznanie dofinansowania w wysokości nieprzekraczającej iloczynu liczby pracowników objętych wnioskiem oraz 50 % kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę;
  2. spadek obrotów o co najmniej 50 % – możliwe będzie przyznanie dofinansowania w wysokości nieprzekraczającej iloczynu liczby pracowników objętych wnioskiem oraz 70 % kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę;
  3. spadek obrotów o co najmniej 80 % – możliwe będzie przyznanie dofinansowania w wysokości nieprzekraczającej iloczynu liczby pracowników objętych wnioskiem oraz 90 % kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę;

Dofinansowanie będzie przyznawane na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy w przypadku mikroprzedsiębiorców i małych przedsiębiorców oraz 3 miesięcy – w przypadku średnich przedsiębiorców.

Niezależnie od rozwiązań, które zostaną przewidziane przez ustawodawcę w ramach tzw. Tarczy Antykryzysowej oraz ich ostatecznego kształtu, warto pamiętać o obowiązujących już dziś uregulowaniach kodeksu pracy pozwalających na uelastycznienie warunków pracy pracowników w warunkach kryzysowych. Pozwalają one na wprowadzenie równoważnego czasu pracy w okresie rozliczeniowym przedłużonym do 12 miesięcy (co pozwala na nierozplanowywanie pracownikom pracy nawet przez kilka miesięcy, pociągając za sobą ograniczanie ich wynagrodzeń, a następnie „odpracowywanie” okresów niewykonywania pracy w pozostałej części okresu rozliczeniowego) lub też zawieranie z pracownikami porozumień o czasowym ograniczeniu uprawnień pracowników wynikających z umów o pracę.