Ustawą z dnia 23 marca 2017 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 952) – o zmianie ustawy kodeks karny oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, która weszła w życie w dniu 31 maja 2017 r., nowelizacji uległ przepis art. 209 Kodeksu karnego, dotyczący przestępstwa niealimentacji.

Do tej pory z represją karną spotkać mogła się osoba, która uporczywie uchylała się od wykonania ciążącego na niej z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to narażała ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. 

Obecnie, karze podlega ten, kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem lub inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące. W aktualnym brzmieniu przepisu zrezygnowano zatem ze znamion „uporczywości w uchylaniu się od obowiązku” oraz „narażenia osoby uprawnionej do świadczeń alimentacyjnych na niemożność zaspokojenia jej podstawowych potrzeb”, których udowodnienie niejednokrotnie niosło za sobą poważne trudności dowodowe, a na których tle powstawały liczne kontrowersje i spory doktrynalne, co przekładało się na niejednolitość orzecznictwa w tej materii.

Odnośnie wskazywanych zmian zauważyć można jednak również głosy krytyczne, opierające się między innymi na wskazaniu, że prawo karne nie jest optymalnym narzędziem do regulowania kwestii wywiązywania się z obowiązku alimentacyjnego, a remedium na niską ściągalność alimentów szukać należy raczej w usprawnieniu postępowania egzekucyjnego (efektywności i sprawności), oraz wzmocnieniu nadzoru nad działaniami komorników sądowych czy racjonalizacją wysokości pobieranych przez nich opłat egzekucyjnych.

W nowelizacji przewidziano jednak możliwość uniknięcia reakcji karnej przez osobę uchylającą się od wykonania obowiązku alimentacyjnego. Nie będzie bowiem podlegał karze sprawca przestępstwa niealimentacji, który nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty.  Rozwiązanie takie przenosi akcent z tzw. idei sprawiedliwego odwetu (retrybucja) rozumianej
w tym przypadku jako wymierzenie kary za popełniony czyn zabroniony, na płaszczyznę funkcjonalną – ukierunkowaną na jak najszybsze uregulowanie długu alimentacyjnego względem uprawnionego.

Niewątpliwie zatem – abstrahując od oceny nowelizacji – egzekwowanie alimentów będzie zdecydowanie bardziej efektywne.